Türk-Macar tarihi arşivleri ve arşivcilik alanında yaptığı eşsiz katkıları ile bilinen Macar tarihçi, arşivci ve Türkolog Lajos Fekete‘nin (1891-1969) hikâyesi ve çalışmalarına yakından bir bakış…
Arşiv ve arşivcilik alanındaki çalışmalara yeri geldikçe değindiğimiz blogumuzda, Türk arşiv çalışmaları için çok önemli işlere imza atmış kıymetli bir ismi de -aşağıdaki paylaşım vesilesiyle- anmadan geçmek olmazdı.
Türk-Macar tarihi arşivleri ve arşivcilik alanında yaptığı eşsiz katkıları ile bilinen Macar tarihçi, arşivci ve Türkolog Lajos Fekete, 1891 yılında Macaristan’ın Tardosbánya kasabasında doğar. Budapeşte’de tarih ve Latin filolojisi eğitimi görür ve sonrasında 1914 yılında doktor unvanı alır.
Türkçe ile değişen hayat
I. Dünya Savaşı çıktığında subay olarak doğu cephesine sevkedilen ve Ruslar’a esir düşüp Sibirya’da Krasnoyarsk yakınındaki bir kampa gönderilen Fekete, burada tutsak Osmanlı subaylarıyla tanışır ve onlardan Türkçe öğrenmeye başlar. 1920’de ülkesine döndükten sonra Macar Millî Arşivi’nde görevlendirilir ve kısa zamanda Osmanlı diplomatiği ve paleografyası alanlarında uzmanlaşır.
Arşivcilik alanındaki bilgilerinin Türk makamlarının dikkatini çekmesi üzerine İstanbul’a davet edilir ve 1936-1937 yıllarında, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yapılan tasnif çalışmaları için fikirlerinden faydalanılır. Tavsiye ettiği provenance sistemine göre (arşiv malzemelerinin işlem gördükleri tarihlerdeki aslî düzen içerisinde aynen korunması) küçük bir örnek tasnif gerçekleştirilir. 1956 Haziran ayında başlatılan kataloglama faaliyeti bugün hâlen bu usulle yapılmaktadır.
Fekete 1937’de Macar Bilimler Akademisi’nin muhabir üyeliğine, 1961’de de tam üyeliğine seçilir. 1939’da Budapeşte Üniversitesi Felsefe-Edebiyat Fakültesi Türkoloji Bölümü’nde ders vermeye başlar; 1952’de ordinaryüs profesör olur. 1956 yılında Kossuth ödülüne lâyık görülür ve hemen ardından kendisine Türk Tarih Kurumu tarafından şeref üyeliği pâyesi verilir. 1966’da emekliye ayrıldıktan üç yıl sonra Budapeşte’de vefât eder ve vasiyeti üzerine Jászbereny şehrinde toprağa verilir.
“Türkiye’de Türk milletinin geçmişinin, arşiv işleri başarı ile çözümlenmedikçe ortaya konulamayacağı fikrinin hakim bulunması gerekir. Bunun yalnız Türk milleti için değil, beynelmilel bilimin çıkarı için de olduğu kabul edilmelidir.”
Lajos Fekete
Öne çıkan çalışmaları
Lajos Fekete’nin başlıca çalışmaları paleografya alanında olup bunların en önemlisi Macarca da basılmış olan Einführung in die osmanisch-türkische Diplomatik der türkischen Botmäßigkeit in Ungarn (Budapeşte, 1926) adlı eserdir. Bu kitap, Kraelitz’in daha önce aynı konuda yayımladığı eserden çok daha geniş kapsamlıdır ve şimdiye kadar aşılamadığı gibi daha sonra bu alanda yapılan çalışmalara da genellikle örnek teşkil etmiştir.
Arşivci olarak da ilim âlemine büyük hizmetlerde bulunan Fekete’nin bu konudaki en önemli faaliyeti, Osmanlılar’ın Budin Defterhânesi’nde bulunan ve daha sonra çeşitli ülkelerin koleksiyonlarına dağılan malzemeyi mikrofilm ve fotokopi halinde tekrar birleştirmesidir. Bu amaçla pek çok arşiv ve kütüphanede araştırma yapmış, bunlardan Venedik, Berlin, Dresden ve İstanbul’daki tesbitlerini geniş makalelerde özetlemiş, ayrıca birçok yazısıyla da Macaristan’da muhafaza edilen Türk belgelerini tanıtmıştır. Bu alanda ortaya koyduğu en önemli eser Türkische Schriften aus dem Archive des Palatins Nikolaus Esterházy, 1606-1645 (Budapeşte, 1932) adını taşıyan kitabıdır.
1994 yılında Bilge Kaya tarafından hazırlanan ve Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’nün yayını olan Macar asıllı Türk tarihçisi ve arşivist Lajos Fekete’nin arşivciliğimizdeki yeri isimli eserde, Lajos Fekete bibliyografyası ve çalışmaları ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. (PDF için tıklayın.)
Bu yazı büyük ölçüde İslam Ansiklopedisi’nin FEKETE, Lajos maddesinden derlenerek hazırlanmıştır. Yazar: Géza David
İlginizi çekebilir
- Nezih Eldem Arşivi SALT Araştırma’ya Emanet
- Askeri Tarih Belgeleri Dergisi Arşivi
- Geleceğin Edebiyat Arşivleri
- Osmanlı-Cumhuriyet Dönemi Dergiler Dijital Arşivi
- Balkanlardaki Osmanlı Eserleri Bu Fotoğraflarda
- Budapeşte’deki İstanbul
0 Yorum bulunuyor “Arşivcilik Tarihimizin Kıymetli İsmi «Lajos Fekete»”